Γκελτής Θεοδόσης, Υποψήφιος διδάκτορας Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Εισαγωγή

Η παρούσα ανακοίνωσηⁱ έχει θέμα την πρόσληψη του HIV/AIDS από τα δύο μεγάλα πολιτικά περιοδικά των – ομοφυλόφιλων κυρίως – ακτιβιστών, το ΑΜΦΙ και το Κράξιμο. Χρονικά καλύπτουμε τη δεκαετία του 1980, στην οποία κυριαρχεί ο εντονότερος ηθικός πανικός, ο οποίος εξασθενεί σταδιακά από το 1990 και μετά, οπότε το AIDS χάνει ένα μέρος του στίγματός και της ταύτισής του με τις πληθυσμιακές ομάδες των ομοφυλόφιλων και των χρηστών ενδοφλέβιων ουσιών. Έκτοτε, όλοι καταλαβαίνουν ότι είναι εν δυνάμει φορείς του ιού και ότι αυτός δεν αφορά μόνο τις ατυχώς χαρακτηρισμένες ως «ομάδες υψηλού κινδύνου» (Boulé 2002).

Εκκινώντας από την ιδέα ότι η ιστορία του HIV/AIDS μπορεί να ιδωθεί και ως ιστορία των Λόγων (discourses) για αυτό (Heaphy 1996), θα αναδείξουμε τους εναλλακτικούς λόγους που άρθρωσαν οι ομοφυλόφιλοι ακτιβιστές. Πρόθεσή μας φυσικά δεν είναι να ανασυστήσουμε ένα ιστορικό δικαστήριο που θα αποφανθεί για το ορθολογικό ή όχι των αποφάσεων τους. Περισσότερο, θα συναρτήσουμε τις αποκρίσεις τους στο AIDS με την προγενέστερη συλλογική τους μνήμη, τις κοινωνικές αναπαράστασεις και τα συναισθήματά τους.

Κατά τη μελέτη των δύο αυτών περιοδικών αναδύθηκαν τέσσερα μοτίβα τα οποία χρησιμοποίησαν οι ακτιβιστές όταν προσέγγιζαν το ζήτημα του HIV/AIDS: τη στρατηγική του de – gaying ή αλλιώς του mainstreaming, την ιατρική πληροφόρηση, την καταγγελία των διακρίσεων με τη παράλληλη διατύπωση αιτημάτων προς το κράτος και τέλος την πρόσληψη του AIDS με όρους άρνησης και συνωμοσιολογίας.

Η εισήγηση αυτή έχει ένα ιστορικό και συνάμα ένα πολιτικό κίνητρο. Δεχόμαστε το παράπονο των Christopher Castiglia και Christopher Reed ως δικαιολογημένο (Castiglia and Reed 2012), για το ότι δηλαδή η κρίση του AIDS έγινε ένας τόπος για ισχυρή συγκέντρωση πολιτισμικών δυνάμεων, οι οποίες κατέστησαν (και συνεχίζουν να καθιστούν) το σύνδρομο έναν παράγοντα αμνησίας, ο οποίος ξεριζώνει τις μνήμες, όχι μόνο του τι συνέβη πριν από αυτό, αλλά και των εντυπωσιακά ζωντανών και ευφάνταστων τρόπων με τους οποίους οι γκέι κοινότητες απάντησαν στην καταστροφή της ασθένειας και τον θάνατο.

Συνεπώς, επιλέγουμε να λειτουργήσουμε θεραπευτικά στην αμνησία αυτή.

Πάντως , δε μπορούμε παρά να παραδεχτούμε πως η δημιουργική ικανότητα των γκέι ακτιβιστών στον δυτικό κόσμο ήταν αξιοθαύμαστη. Επινόησαν ουσιαστικά την έννοια των ασφαλών σεξουαλικά πρακτικών (safe sex), εκπαίδευσαν και εκπαιδεύτηκαν, διαμαρτυρήθηκαν, διεκδίκησαν ποιοτική αγωγή, κατήγγειλαν τις διακρίσεις στο ιατρικό σύστημα, επαναπροσδιόρισαν τις συνήθειές τους. Όπως το έθεσε κάπως φορτισμένα ο ιστορικός Βerube, που είδε τον σύντροφό του να χάνεται από AIDS την δεκαετία του 80:

«Παίρνουμε την ευθύνη για τις ενέργειες του παρελθόντος και αποδεχόμαστε τις συνέπειες, χωρίς μίσος για τον εαυτό μας. Εκπαιδεύουμε ο ένας τον άλλον για το ασφαλέστερο σεξ και άλλες ασφαλείς πρακτικές. Ζητάμε για βοήθεια και την προσφέρουμε. Απαιτούμε τις υπηρεσίες που αξίζουμε από τις κυβερνήσεις μας. Μαθαίνουμε πως να ζούμε καλά στο παρόν. Δίνουμε περισσότερη προσοχή στην υγεία μας και εξερευνούμε όλες τις πιθανές θεραπείες. Γιορτάζουμε τις ζωές μας μαζί. Αντιμετωπίζουμε τον θάνατο των άλλων και τον δικό μας. Θυμόμαστε, θρηνούμε και ελπίζουμε. Ανταποκρινόμαστε στο AIDS, όπως θα κάναμε και σε άλλες θανατηφόρες καταστάσεις. (Bérubé 2011)».

Σήμερα, 36 χρόνια μετά από την εμφάνιση των πρώτων ευκαιριακών ασθενειών που ταυτοποιήθηκαν ως σύνδρομο ΑΙDS, γνωρίζουμε πλέον πολλά για τη φύση του ιού που το προκαλεί και τους τρόπους μετάδοσής του. Η ανίχνευση των αντισωμάτων του οργανισμού, που υποδεικνύουν την HIV μόλυνση γίνεται μέσα σε λίγα μόλις λεπτά, ενώ οι θεραπευτικές πρακτικές βελτιστοποιήθηκαν βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής του οροθετικού ατόμου και αυξάνοντας το προσδόκιμο ζωής.

Τα πράγματα φυσικά δεν ήταν πάντα έτσι. Τον Ιούνιο του 1981, σε Λος Άντζελες και Νέα Υόρκη, άνδρες νεαρής ηλικίας διαγιγνώσκονται με Pneumocystis carinii pneumonia (PCP) και με σάρκωμα Kaposi. Αμφότερες οι ασθένειες αφορούσαν μέχρι τότε ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας. Η πρώτη υπόθεση των γιατρών, όπως αποτυπώθηκε σε ιατρικά άρθρα που τότε εκδόθηκαν, αναζητούσε την αιτιολογία της ασθένειας σε κάποια πτυχή του «ομοφυλόφιλου lifestyle» (Brier 2004), με άλλα λόγια θεώρησαν εσφαλμένα πως «οι μεταβλητές που έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής θα μπορούσαν να είναι η γενεσιουργός αιτία του AIDS» (Nettleton 2002)

Η υπόθεση αυτή αντανακλάται και στην πρώτη ονομασία που δόθηκε σε αυτή την κλινική εικόνα: Gay related Immune Defficiency(GRID).

Ήδη έναν μήνα αργότερα οι New York Times κάνουν λόγο για μια σπάνια μορφή καρκίνου που έχει παρατηρηθεί σε 41 ομοφυλόφιλους (Broqua 2016). Η ανταπόκριση των γκέι ακτιβιστών ήταν άμεση και λίγους μήνες αργότερα, τον Ιανουάριο του 1982, συγκροτήθηκε η οργάνωση Gay Men Health Crisis. (Broqua 2016). Ως προς τα επιδημιολογικά δεδομένα είναι ξεκάθαρο πως το 1985 το 63% των κρουσμάτων πανευρωπαϊκά αφορούσε άντρες που είχαν σεξουαλικές σχέσεις με άντρες (UNAIDS, WHO 2003), ενώ το 1992 το ποσοστό αυτό απομειώνεται στο 43%. Στην Ελλάδα ο ετήσιος αριθμός νέων διαγνώσεων είναι σχετικά χαμηλός με εξαίρεση το 1999 οπότε καταγράφηκαν 1281 νέα περιστατικά που διαγνώστηκαν κυρίως το 1998 (Nielsen και Lazarus 2006).

Στην Ελλάδα τα πρώτα καταγεγραμμένα περιστατικά AIDS ήταν το 1983 (Σιβρή 2001). Την ίδια κιόλας χρονιά εκκινά και η υποχρεωτική δήλωση των κρουσμάτων AIDS, καθώς και η συγκρότηση της Εθνικής Eπιστημονικής επιτροπής Ελέγχου AIDS (Σιβρή 2001). Ο υποχρεωτικός έλεγχος του προς μετάγγιση αίματος για αντισώματα HIV ξεκινά το 1985, την ίδια ακριβώς χρονιά που οι επιστήμονες κατασκευάζουν το πρώτο τεστ αντισωμάτων(Μάρτιος 1985) και το οποίο εφοδιάζονται όλες οι τράπεζες αίματος στις ΗΠΑ μέσα σε δύο μήνες (Curran 1998). H πρώτη χρηματοδοτούμενη από το κράτος εκστρατεία ενημέρωσης γίνεται την ίδια πάλι χρονιά 2 χρόνια αργότερα από την Ολλανδία, αλλά δύο χρόνια νωρίτερα από τη Γαλλία (Boulé 2002).

Degaying AIDS – Απομείωση πανικού

Η πρώτη αναφορά στο σύνδρομο του AIDS μας δίνεται στο περιοδικό ΑΜΦΙ στο ενδέκατο τεύχος του. Συγκεκριμένα, στην «ιατρική στήλη» του περιοδικού αναφέρονται οι ομοφυλόφιλοι ασθενείς με το σάρκωμα Kaposi και τη PCP πνευμονία. Η είδηση αυτή μεταφέρεται με τους όρους και το λεξιλόγιο της εδώ πολιτικής ατμόσφαιρας, για αυτό κρίνεται αναγκαίος ένας συνοπτικός σχολιασμός της:

Το ΑΚΟΕ(απελευθερωτικό κίνημα ομοφυλοφίλων Ελλάδας) αναδύεται το 1976 με την κυκλοφορία μιας Διακήρυξης, η οποία μοιράστηκε από χέρι σε χέρι στην Αθήνα και αφηγηματοποιεί τη βία που υφίστανται οι ομοφυλόφιλοι. Συγκροτεί, δηλαδή, μια αφήγηση αυτής της βίας που ξεκινά από τον Μεσαίωνα και τη χριστιανική ηθική, περνάει από τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταλήγει στις σταλινικές διώξεις. Οι ομοφυλόφιλοι άντρες, όμως, πέρα από δέκτες μιας εκτεταμένης βίας εμφανίζονται πλέον ως δρώντα υποκείμενα και διατυπώνουν αιτήματα που απευθύνουν στο κράτος, στον Τύπο, στα κόμματα και τις πολιτικές νεολαίες (Θεοδωρακόπουλος 2005). Αξιοποιώντας τις πολιτικές ευκαιρίες που δίνει η πρώτη μεταπολιτευτική περίοδος με την έντονη ριζοσπαστικοποίηση της οι ομοφυλόφιλοι διεκδικούν τη θέση τους στο δημόσιο λόγο.

Το δικαίωμα αυτό στον αυτοπροσδιορισμό, στην εκφορά του λόγου συνιστά και την πεμπτουσία του κινήματος. «Βασικός σκοπός (…) είναι να ακουστεί αλογόκριτος ο λόγος των Ελλήνων ομοφυλόφιλων πάνω στην ομοφυλοφιλία» διαβάζουμε στο editorial του ΑΜΦΙ, του περιοδικού του ΑΚΟΕ, το οποίο εκδίδεται το 1978.

Η υλική συνθήκη που συσπείρωσε τα υποκείμενα του ΑΚΟΕ ήταν ο φόβος για την επικείμενη ψήφιση ενός νομοσχεδίου από την πρώτη κυβέρνηση Καραμανλή, που θα ποινικοποιούσε τη δημόσια έκφραση της ομόφυλης επιθυμίας υπό τον φόβο ή το πρόσχημα της μετάδοσης των αφροδίσιων νοσημάτων. Το νομοσχέδιο αυτό, έμπνευσης των συνταγματαρχών, αρχικά επρόκειτο σύμφωνα με δημοσιεύματα της εποχής να προβλέπει ότι:

“πᾶς ἄρρεν τιμωρεῖται δια φυλακίσεως μέχρις ενός έτους, εφ᾽ ὅσον: Περιφέρεται εις τας οδούς, πλατείας, δημόσια κέντρα ἤ ἄλλους χώρους ἐπί ἐμφανεί σκοπῶ προσελκύσεως αρρένων προς τέλεσιν ἐπί του ἰδίου παρά φύσιν ἀσέλγειας.”

Ο αγώνας του ΑΚΟΕ επικεντρώθηκε στην εναντίωση με κάθε τρόπο σε αυτή την συνθήκη. Ο δημόσιος χώρος ήταν ζωτικής σημασίας για τα ομοφυλόφιλα υποκείμενα δεδομένου ότι προσέφερε τις προϋποθέσεις για ερωτικές αλληλοδράσεις, φλερτ, φιλικές γνωριμίες, και ανάπτυξη της αίσθησης της ταυτότητας. Ο δημόσιος χώρος μακρυά από τα αδιάκριτα εργασιακά βλέμματα, τα ομοφοβικά κηρύγματα της οικογένειας γίνοταν παραδόξως ένα safety zone. Όπως το έθεσε εύγλωττα ο Berube «οι ομοφυλόφιλοι έγιναν ειδικοί(experts) στο να κλέβουν στιγμές ιδιωτικότητας και στο να βρίσκουν τις κοινωνικές ρωγμές στις οποίες θα μπορούσαν να συναντήσουν ο ένας τον άλλον και να μην πιαστούν» (Bérubé 2011).

Η πρόσληψη του HIV/AIDS, συνεπώς, στο ελληνικό συμφραζόμενο της δεκαετίας του ΄80 δε μπορεί να εκληφθεί ξέχωρα από το συλλογική καχυποψία που είχαν εκθρέψει συγκεκριμένες θεσμικές πρακτικές: επιχειρήσεις της αστυνομίας στα στέκια που πύκνωναν οι ομόφυλες επιθυμίες, προσπάθεια δια του νόμου να περιοριστεί η ομόφυλη ερωτική έκφραση στον ιδιωτικό χώρο και συνεπώς να αποδυναμωθεί και διάχυτη βία.

H πρώτη απόκριση για την «ξενόφερτηⁱⁱ», οιωνεί εξωτική, ασθένεια κουβαλάει αυτές τις ανησυχίες, προσπαθεί να διαχειριστεί τη συνθήκη της ενοχής και της κοινωνικής απόρριψης που υπήρχε ήδη στην προ – AIDS εποχή:

«Δε μας αρκεί ο μύθος των αφροδισίων σαν αφορμή για κάθε είδους δίωξη των ομοφυλόφιλων. Δεν είναι αρκετές οι προκαταλήψεις που μας κάνουν συνέχεια τη ζωή δύσκολη. Δύο «καινούργιες αρρώστιες που προσβάλλουν τους ομοφυλόφιλους» έρχονται να προστεθούν στο πάνθεον της σεξιστικής τρομοκρατίας».

Η καχυποψία για τις προθέσεις του Τύπου και της ιατρικής κοινότητας συμπορεύονται με την τακτική de – gaying, την αποσύνδεση δηλαδή της ασθένειας από την ομοφυλοφιλία. «Αλλά το κακό πολύ απέχει από το να χαρακτηριστεί σαν πανδημία στην αμερικάνικη κοινωνία των ομοφυλόφιλων». «(…) Η εξέλιξη της κατάστασης παρουσιάζει τους «ετερό» σαν τα πιθανότερα μελλοντικά θύματα.ⁱⁱⁱ» Η προσπάθεια να γίνει το AIDS mainstream συνεχίζεται και αργότερα, χωρίς απαραίτητα να εξεικονίζει τους ομοφυλόφιλους ως μη δυνητικούς ασθενείς.

Διαβάζουμε το 1986: «Βλέπουμε πως αν και το AIDS εμφανίζεται κατ’ αρχήν σε ομοφυλόφιλους, σίγουρα δεν περιορίζεται σε αυτούς^iv».

Γιατί, όμως, στο φαντασιακό των Ελλήνων ακτιβιστών το AIDS είναι ασθένεια του δυτικού «Άλλου;» Οι πρώτες αιτιολογίες που πρότειναν οι γιατροί για την ερμηνεία της υπερεκπροσώπησης των ομοφυλόφιλων στις δύο αυτές ασθένειες(Kaposi και πνευμονία PCP) ήταν η χρήση των poppers, εισπνεόμενων δηλαδή ουσιών οι οποίες δρουν αγγειοδιασταλτικά και προκαλούν προσωρινή ευφορία (Mcvinney and Shernoff 1998), και χρησιμοποιούνται κατά την σεξουαλική συνήθως επαφή. Δεδομένης της περιορισμένης χρήσης τους στην Ελλάδα, η ιατρική ομάδα του ΑΜΦΙ αποφαίνεται πως «Οι Έλληνες ομοφυλόφιλοι ούτε πόππερς ούτε διεγερτικά χρησιμοποιούν και συνεπώς δεν υπάρχει πρόβλημα». Η συγγραφική ομάδα του άρθρου προτρέπει τους αναγνώστες να μην πανικοβληθούν.

Άρθρο που φέρει την ημερομηνία «Αύγουστος 1982» κινείται στην ίδια γραμμή. Ελλείψει στοιχείων για την φύση της ασθένειας, ο συγγραφέας αρνείται την ύπαρξη κινδύνου και θεωρεί σύμπτωση την εμφάνιση ομοφυλόφιλων ασθενών με σάρκωμα Καπόζι. Χρησιμοποιεί την εμφάνιση ανάλογων συμπτωμάτων σε αυτοπροσδιοριζόμενο ως ετεροφυλόφιλο πληθυσμό της Αϊτής προς επίρρωση του επιχειρήματός του. Είναι η στρατηγική του de – gaying που αναφέραμε παραπάνω.

«Για άλλη μια φορά, οι αυτοκηρυγμένοι «φύλακες της ηθικής» γελοιοποιήθηκαν. Αμέσως μόλις το σάρκωμα Καπόζι παρουσιάστηκε σε ανοιχτά ομοφυλόφιλο άτομο, έσπευσαν να το χαρακτηρίσουν «καρκίνο των ομοφυλόφιλων»(1), το δε τυχαίο γεγονός ότι τα αμέσως κατοπινά κρούσματα αφορούσαν ομοφυλόφιλους έσπευσαν τους «ειδικούς» διαφόρων επιστημών να συμφωνήσουν με αυτόν τον ορισμό έστω και προσωρινά. Η έλλειψη βασικών ιατρικών στοιχείων, η άγνοια και η ομοφυλοφοβία, άπλωσαν ένα μεσαιωνικό σκοτάδι στην πληροφόρηση του κοινού. Ιεροκήρυκες και κομπλεξικοί ηθικολόγοι βιάστηκαν να ονομάσουν το σύνδρομο Καπόζι… θεόσταλτη κατάρα για τους ομοφυλόφιλους.^v»

Το παραπάνω απόσπασμα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικό και μας δείχνει το πως τα νέα που φτάνουν από την Αμερική φιλτράρονται μέσα από τα συναισθήματα και τις αναπαραστάσεις των ομοφυλόφιλων κινηματικών αντρών. Η κατίσχυση της ομοφοβίας, του σεξισμού, του συντηρητισμού και του σεξουαλικού αρνητισμού^vi θεωρούνται ως κινητήριες δυνάμεις των νέων ειδήσεων. Μια σχέση εμπιστοσύνης που ποτέ δεν καλλιεργήθηκε ανάμεσα στους εκπροσώπους της θεσμικής εξουσίας, την ιατρική κοινότητα και τους ομοφυλόφιλους εκβάλλει στην αμφισβήτηση των «ειδικών», με το «μεσαιωνικό σκοτάδι» που τους περιβάλλει, μεταφορά που συναντάμε συχνά στα περιοδικά της εποχής.

Η στρατηγική του degaying ενδύεται συχνά μια σαρκαστική γλώσσα. Το χιούμορ και η ειρωνεία ανήκουν σταθερά στο λεκτικό οπλοστάσιο των ακτιβιστών και χρησιμοποιούνται ενάντια στους «αντιπάλους». Το περιοδικό cine 7 σε άρθρο του για τα γκέι μπαρς κάνει συχνές αναφορές στο AIDS με αποτέλεσμα να προκαλεί την οργή του συντάκτη του ΑΜΦΙ, ο οποίος σχολιάζει για τον συνάδελφό του δημοσιογράφο πως «δε θα γνωρίζει ότι ο ιός ενδειμεί(sic) ευρέως και στα κολπικά υγρά, το δε μεγαλύτερο ποσοστό των φορέων στην Ελλάδα είναι ετεροφυλόφιλοι.^vii»

Η αντίδρασή των ομοφυλόφιλων δεν είναι μόνο θυμική. Συνομιλεί με την ανησυχία πολλών στοχαστών για τη χρήση του AIDS ως συμβόλου στα πλαίσια ενός πιο υποδόριου πολέμου ενάντια στη σεξουαλική απελευθέρωση και τις εναλλακτικές σεξουαλικότητες.

«Το σύνδρομο, οι ειδικές του ποιότητες και η μεταδοτικότητά του χρησιμοποιούνται για να ενισχυθούν παλιοί φόβοι, δηλαδή ότι η σεξουαλική δραστηριότητα, η ομοφυλοφιλία και η πολυγαμία οδηγούν στην αρρώστια και στον θάνατο. (Rubin 2006)». Το AIDS έριξε φως στον ηθικό απολυταρχισμό(moral absolutism) που είναι βαθιά ριζωμένος στην κοινωνία μας (Weeks 2003).

Ο φόβος των κινηματικών υποκειμένων συνίσταται ακόμα στο ότι το AIDS θα αλλάξει άρδην την ζωή των gay κοινοτήτων που συγκροτήθηκαν στα μητροπολιτικά κέντρα της δύσης:

«Τα αποτελέσματα της τρομοκρατικής αυτής εκστρατείας από μέρους του Τύπου ήταν να δημιουργηθεί ένα είδους πανικού στον γκαίη(sic) πληθυσμό των ΗΠΑ. Πανικός, που, αν και άρχισε να διαλύεται, οι επιπτώσεις του είναι ακόμα αισθητές σε πόλεις σαν την Νέα Υόρκη. Εκατομμύρια άτομα υιοθέτησαν ένα πιο συντηρητικό στυλ στις καθημερινές ερωτικές τους δραστηριότητες, περιορίζοντας τα ξενύχτια στις μεγάλες disco(Studio 54, Saint, Xenon κ.λ.π.) ενώ η κίνηση στα λουτρά, τα sex clubs, τα κέντρα παραθερισμού στο Fire Island μειώθηκαν φέτος.^viii»

Εν πολλοίς το AIDS είναι ένας κίνδυνος για τη αρτιγεννηθείσα ελληνική ομοφυλόφιλη ακτιβιστική κοινότητα:

«Είναι αλήθεια ότι το AIDS έχει προκαλέσει έναν αριθμό από σοβαρά κοινωνικά προβλήματα σύνθετα και συχνά οδυνηρά, που θέτουν σε σκληρή δοκιμασία την ομοφυλόφιλη κοινότητα και εμάς τους ίδιους ατομικά.^ix»

Βέβαια ανάλογα με το ποιος και πότε κρατά τη γραφίδα του ΑΜΦΙ, η νέα κατάσταση που δημιουργεί το ΑΙDS μπορεί να χαιρετίζεται ως θετική με την έννοια ότι:

«Το ΑΚΟΕ θέλει να πιστεύει πως μέσα από τον κίνδυνο και το φόβο, οι ομοφυλόφιλοι θα δουν την ευκαιρία να πλησιάσουν ο ένας τον άλλο και να ζήσουν την ψυχολογική ομοφυλόφιλη κοινότητα και να εξερευνήσουν τις πολλές διαστάσεις μιας ομοφυλόφιλης σχέσης που προς το παρόν παραμένουν άγνωστες στην πλειοψηφία των Ελλήνων ομοφυλόφιλων^x»

Ιδιαίτερα εύγλωττο ως προς την απομείωση του κινδύνου είναι το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας Κράξιμο του 1986: «Ο έρωτας AIDS δε φοβάται». Το πρωτοσέλιδο ισορροπεί ανάμεσα στην αποσόβηση του πανικού και στην πληροφόρηση. Με ένα παραινετικό ύφος απευθύνεται στους αναγνώστες και τους καλεί να συνεχίσουν να ερωτεύονται και να απολαμβάνουν το σεξ:

«Άνθρωποι που κάνετε ελεύθερα έρωτα, συνεχίστε με τον ίδιο ρυθμό – αλλά με την ανάλογη προσοχή. Ο έρωτας μας έμεινε σ’ αυτόν τον άθλιο κόσμο και είναι αυτός που μας κάνει να υπάρχουμε, να αισθανόμαστε άνθρωποι. Το AIDS δεν πρέπει να γίνει η αφορμή να κατασταλεί περισσότερο η σεξουαλικότητα όλου του κόσμου. Επιτέλους, μέσα στη γενική αθλιότητα και παρακμή, ξεπεράστε τις δειλίες σας, «ΓΑΜΑΤΕ ΓΙΑΤΙ ΧΑΝΟΜΑΣΤΕ» που λέει και το τραγούδι, και που μπροστά στη νέα ιδεολογική απειλή, αποδεικνύεται περισσότερο επίκαιρο από ποτέ.^xi»

Η απώθηση του φόβου που επιδίωξε η ελληνική ακτιβιστική κοινότητα δεν ευθυγραμμίζεται πάντα με τη στρατηγική που ακολουθήθηκε αλλού. Για παράδειγμα, πολλοί ακτιβιστές από άλλες δυτικές χώρες προσπάθησαν να υποδαυλίσουν τον φόβο, για να τον μετασχηματίσουν όμως σε πολιτική δράση και αλλαγές στο προσωπικό τρόπο ζωής. Ήδη το 1982 ο Κράμερ γράφει σε ένα γκέι περιοδικό της Νέας Υόρκης άρθρο με τίτλο «1112 και ακόμα μετράμε». Εκεί αναφέρει πως «Αν αυτό το άρθρο δεν κατάφερε να σας κατατρομάξει, είμαστε αντιμέτωποι με μεγάλους μπελάδες. Αν αυτό το άρθρο δε σας προκαλέσει τον θυμό, τη μανία, την οργή και τη δράση, οι ομοφυλόφιλοι μπορεί να μην έχουν μέλλον σε αυτόν τον πλανήτη. Η συνέχιση της ύπαρξής μας εξαρτάται από το πόσο θυμωμένοι μπορείτε να νιώσετε. (Broqua 2016)».

Σε τελική ανάλυση, οι ακτιβιστές έπρεπε να σχοινοβατήσουν σε μια λεπτή κλωστή: Από τη μία, η αναφορά των ομοφυλόφιλων από το κράτος και τα media στο συγκείμενο του AIDS, μπορούσε να οδηγήσει σε διακρίσεις προς αυτούς. Από την άλλη, η συστηματική αποσιώπησή τους από το δημόσιο λόγο θα τους έθετε σε μεγαλύτερο κίνδυνο να νοσήσουν (Boulé 2002).

Συνωμοσιολογία και άρνηση

Συνωμοσιολογία και άρνηση συνιστούν δύο διαφορετικές στρατηγικές απόκρισης στην επιδημία του HIV/AIDS. Η πρώτη δεν αρνείται την ύπαρξη του ιού, αλλά την εγγράφει σε μια ευρύτερη προσπάθεια βιολογικού πολέμου της Αμερικής σε άλλους στόχους, που λάθρα έπληξε και τον γηγενή πληθυσμό. Η δεύτερη αρνείται την ύπαρξη του ιού. Πρόκειται για δύο μειοψηφικές τάσεις που, ωστόσο, τις απαντήσαμε στα περιοδικά και οι οποίες επικοινωνούν με την ανησυχία των γκέι ακτιβιστών σε όλη τη Δύση και όπως λέει ο οροθετικός Daniel: «Θυμάμαι ότι είχα διαβάσει στον γκέι Τύπο ότι ήταν μια μηχανορραφία για να σταματήσουμε να κάνουμε σεξ» (Heaphy 1996).

Η συνωμοσιολογική πρόσληψη του AIDS συνομιλεί με ευρύτερα αντιαμερικανικά σενάρια. Επινοεί τη γενεαλογία της στα φερόμενα ως μικροβιολογικά πειράματα των ΗΠΑ ενάντια στους αυτόχθονες πληθυσμούς και στην Κούβα. Ο τίτλος ενός μακροσκελούς άρθρου σε περιοδικό του 1984 είναι ενδεικτικός: «AIDS: μια μακρά βρώμικη ιστορία^xii». Ο συγγραφέας δεν αρνείται την ύπαρξη της ασθένειας, αλλά την συνδέει με τον «Αφρικανικό πυρετό Χοίρων(ΑSV)», που κατά αυτόν στόχευε σε πολέμιες χώρες των ΗΠΑ.

«Οι νεώτερες πληροφορίες για το A.I.D.S. όχι μονάχα δεν αναιρούν τη σύνδεση της ασθένειας με τον «Αφρικανικό Πυρετό των Χοίρων», αλλά αντίθετα την ενισχύουν.»

Πάντως, παρότι οι συγγραφείς διαγιγνώσκουν μια αμερικανική σκηνοθεσία, βιώνουν το AIDS σαν μια υλική απειλή. «Εμείς, βλέποντας τα πράγματα ρεαλιστικά, πρέπει να παραδεχτούμε ότι βρισκόμαστε, μπροστά σε μια νέα αρρώστεια(sic) – μάστιγα, για ολόκληρη την ανθρωπότητα.^xiii»

Την ίδια στιγμή, έχουμε και καταγγελία της άρνησης πολλών ατόμων να αλλάξουν τη στάση και τη συμπεριφορά τους απέναντι στο σεξ. Σε συνέντευξη του Claude Vandevyver η μη τήρηση των πρακτικών του ασφαλούς σεξ χαρακτηρίζεται ως αυτοκαταστροφική και ανεύθυνη στάση, ως κάποιου είδους άρνηση της πραγματικότητας. Μάλιστα, κλιμακώνει την κριτική του χαρακτηρίζοντας την άρνηση αυτή ως «εφηβική αντίδραση^xiv»

Η πιο ηχηρή προσπάθεια άρνησης και συνωμοσιολογίας αρθρώνεται από τα χείλη του ποιητή Ντίνου Χριστανιόπουλου σε συνέντευξη που του παίρνει η Πάολα εκ μέρους του περιοδικού Κράξιμο το 1989. Ο συνεντευξιαζόμενος χωρίς να έχει ερωτηθεί ζητάει να τοποθετηθεί για το ζήτημα του AIDS.

«Θέλω να σας πω τη γνώμη μου για το AIDS, που το θεωρώ ένα μεγάλο ψέμα. Έχω συζητήσει το θέμα με πολλούς γιατρούς. Είναι και αυτοί, οι πιο πολλοί, χεσμένοι, τρομοκρατημένοι μέχρι τα μπούνια. Κανείς, όμως, απ’ όσους συζήτησα πλην ενός ειδικού, δεν έτυχε να δει ποτέ έστω και μια περίπτωση AIDS. Ό,τι ξέρουν το διάβασαν από εδώ κι από εκεί. Τίποτα δεν είδαν. Ο ειδικός που συζήτησα, και ήταν εκείνος που είχε δει δύο περιπτώσεις όλες κι όλες στη ζωή του. Εγώ όμως πριν ακόμα συζητήσω ήμουν σίγουρος πως δεν υπάρχει AIDS. Κι ας με πουν παλαβό. Ξέρετε ότι η αμερικανική κυβέρνηση, στην προσπάθειά της να μπορέσει να αντιμετωπίσει όλες τις ομάδες των πάρκων που δεν αντιμετωπίζονται ούτε με μπασκίνες, ούτε με επιχειρήσεις αρετής, ούτες με κουάκερους, ούτε με πάστορες κι εκκλησίες, ούτε με τίποτα, κατάλαβε ότι το μόνο όπλο είναι η τρομοκρατία. Και μέσω του αμερικανικού υπουργείου δημόσιας υγιεινής εξαπέλυσε μια άνευ προηγουμένου εκστρατεία τρομοκράτησης των πάντων, προβάλλοντας σαν μπαμπούλα τις πιο σπάνιες αρρώστιες σ’ όλο τον κόσμο. Αυτή λοιπόν τη πολύ σπάνια αρρώστια την εμφάνισε ως πολύ συνηθισμένη, ως πολύ διαδεδομένη και ότι από αυτήν κινδυνεύουν οι πάντες ανά πάσα στιγμή. Φυσικά οι πάντες είναι οι ανήθικοι και οι ανεξέλεγκτοι, γιατί όσοι πηγαίνουν μόνο με τη γυναικούλα τους δεν έχουν να φοβηθούν τίποτα. Μ’ αυτό τον τρόπο τρομοκράτησε όλον τον κόσμο, γιατί όλοι τρέμουν για τη ζωούλα τους. (…) Την ίδια νέκρωση που κυρίαρχησε στη Θεσσαλονίκη με τον σεισμό(σ.σ. 1978) τη βλέπω τώρα και με το AIDS. Και είναι τραγικό αν σκεφτεί κανείς ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι έτοιμοι να θυσιάσουν τον έρωτα στον φόβο. (…).^xv»

O ποιητής καταλήγει σε ένα τσιτάτο άρνησης και διακινδύνευσης: «Εάν το AIDS είναι ικανό να πεθάνει τον έρωτα, προτιμώ να πεθάνω από AIDS για τον έρωτα!». Ενώ, έμμεσα, προσπαθεί να κατευθύνει και το δυνητικό του ακροατήριο στην άρνηση αυτή: «Χαρά σε όποιον θέλει να με ακούσει».

Η άρνηση ενίοτε γίνεται προσωπική στρατηγική διαχείρισης του φόβου που δημιουργεί η ασθένεια του AIDS. Δεν είναι άρνηση απέναντι στην ύπαρξη του ιού, αλλά κάποιου είδους απώθηση με την ψυχαναλυτική έννοια. «Το να μιλάς για το κακό είναι σαν να το κάνεις να υπάρχει», όπως θα το έθετε ο M. Duval (Γιαννακόπουλος 1998). Ο λογοτέχνης Γιάννης Παλαμιώτης αφηγηματοποιεί την επιθυμία του να μη διαγνωστεί και να μη λάβει θεράπεια. Τη θεωρεί μάταιη.

«Θα μπορούσα να ξέρω αν προσβλήθηκα, αρκεί να κάνω σχετικές εξετάσεις, αλλά δεν πρόκειται. Φοβάμαι την παρατραβηγμένη πιθανότητα ν΄ανήκω στους ελάχιστους, προς το παρόν, άτυχους. Θα πέθαινα πρόωρα από μαρασμό εκτός κι αν αυτοκτονούσα. Προτιμώ να σαπίζω αργά αργά με την αμφιβολία συμπαραστάτη.^xvi»

Αυτή η στρατηγική εγγράφεται στη συγκεκριμένη περίπτωση και σε μια συνωμοσιολογική θέαση της ασθένειας. Λίγο παρακάτω ο Παλαμιώτης διαπιστώνει με μια δόση ειρωνείας και εσωτερικευμένης ομοφοβίας: « Οι επιστήμονες που, κατόπιν εντολών εφηύραν τον θάνατό μας, πρέπει να ήταν μεγαλοφυείς. Ιός που ευκολότερα απορροφάται από το πολυχρησιμοποιημένο παχύ έντερο των ομοφιλόφυλων, δεν είναι εύκολη και αστεία υπόθεση…»

Ιατρική πληροφόρηση

Τα κινηματικά περιοδικά ασκούν έναν παιδαγωγικό ρόλο για την κοινότητα των ομοφυλόφιλων. Εκπαιδεύουν τους αναγνώστες για τις ασφαλείς πρακτικές με έναν τρόπο πιο ευθύ, που ενίοτε παίρνει διαζύγιο από την αστική ευγένεια. Επρόκειτο για επικοινωνιακή πολιτική του σοκ. Η πρώτη τηλεοπτική επώνυμη εμφάνιση ενός άντρα ομοφυλόφιλου γίνεται το 1985 από τον Γρηγόρη Βαλλιανάτο, μέλος τότε του Απελευθερωτικού Κινήματος Ομοφυλόφιλων Ελλάδος, για να τοποθετηθεί στο ζήτημα του AIDS. Επιλέγει να πει «να χύσει μες στο σώμα του άλλου» αντί του «κοσμιότερου», «εκσπερματίσει» και δικαιολογεί την υφολογική επιλογή του από τηλεόρασης λέγοντας «προτιμώ ένα χωριό σοκαρισμένο από ένα χωριό μολυσμένο»^xvii.

Υφολογικά ο λόγος των ακτιβιστών γίνεται πιο αυστηρός, ειδικά από το 1986 και μετά, όταν έχουν συνέλθει από το πρώτο μούδιασμα:

«Καλούμε όλους τους φίλους και αναγνώστες μας να εκλάβουν το κείμενο αυτό πολύ σοβαρά, γιατί το AIDS μπορεί να γίνει η σοβαρότερη απειλή για την απελευθέρωση της ομοφυλοφιλίας. Εξ’ άλλου δεν υπάρχει εγγύηση ότι η φρικτή αυτή επιδημία δε θα πλήξει θανάσιμα ένα μεγάλο αριθμό ομοφυλόφιλων και ετεροφυλόφιλων.^xviii».

Το εκτενές άρθρο του ΑΜΦΙ στο εικοστό τεύχος παρέχει πληροφορίες για τη φύση, τη συμπτωματολογία, τον τρόπο μετάδοσης, τα μέτρα προστασίας. Μάλιστα συνιστά αυτό που απευχόταν και ξόρκιζε λίγα χρόνια πριν, τη μείωση δηλαδή του αριθμού των διαφορετικών ερωτικών συντρόφων. Δίνει συμβουλές, που εγγράφονται σε αυτό που θα λέγαμε «υγιεινό lifestyle», το οποίο είναι εν μέρει απάντηση στην επιδημία του HIV/AIDS. Καταδικάζεται η άρνηση του κινδύνου ως «μη υγιής αντίδραση». Ενδεικτικό, επίσης είναι ότι το ΑΚΟΕ και το ΑΜΦΙ παρέχουν γραμμή για τηλεφωνική επικοινωνία παντός ενδιαφερομένου με τα θέματα αυτά.

Οι πληροφορίες που παρέχονται διακρίνονται από οικονομία λόγου και απλότητα. Λόγου χάρη: «Η είσοδος του ανδρικού οργάνου στον πρωκτό(χωρίς προφυλακτικό) είναι ο κυριότερος τρόπος μετάδοσης του ιού και για τους δύο. Το μολυσμένο σπέρμα εισέρχεται εύκολα στο αίμα. Αλλά και το ανδρικό όργανο που έρχεται σε επαφή με τα τοιχώματα του ορθού όπου υπάρχουν μολυσμένα κύτταρα μπορεί να μολυνθεί από αφανείς αμυχές.^xix» Αλλού: «ο αυνανισμός(μαλακία) αμοιβαίος ή όχι δεν είναι επικίνδυνος. Όλες οι μορφές ερωτικής απόλαυσης με επαφή δερματική, χάϊδεμα, τρίψιμο κ.λ.π. δεν είναι επικίνδυνες.^xx»

Επιστρατεύεται αριστοτεχνικά το χιούμορ στη διαμεσολάβηση που κάνουν οι κινηματίες μεταξύ ιατρικής γνώσης και κοινωνικού σώματος:

«Εντάξει, υπάρχει και το AIDS. Και τι πρέπει να κάνουμε; Να πεθάνουμε από το φόβο μας; Εγώ δηλαδή τι να πω που κάνω και πορνεία; Ε; … Απλά χρησιμοποιείτε ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΑ!!! Υπάρχουν μάλιστα και σε διάφορα χρώματα που τα χρησιμοποιείτε ανάλογα με το χρώμα των ματιών του παρτενέρ σας για να είναι ασορτί. Εγώ μάλιστα για να είναι η φάση με στυλ τους βάζω και φιόγκο στο τέτοιο τους. Χαράλαμπε, τι θα έλεγες για κανέναν φιόγκο; Προσοχή!!! Μηνχρησιμοποιείτε βαζελίνη. Η σύνθεσή της σπάει το προφυλακτικό.^xxi»

Φυσικά δε λείπουν οι συνεντεύξεις από γιατρούς και ειδικούς πάνω στον HIV/AIDS, όπως αυτή που δίνει στο Κράξιμο ο καθηγητής επιδημιολογίας και βιοστατιστικής της υγειονομικής σχολής Αθηνών, Γεώργιος Παπαευαγγέλου τον Μάη του 1986. Ο καθηγητής εμφορείται από ψυχραιμία και αφίσταται από τον ηθικό πανικό που κατακλύζει τον δημόσιο λόγο. Αναφέρει σε ένα σημείο: « Το AIDS είναι μια αρρώστια που δεν είναι δυνατό να καταπολεμηθεί με αστυνομικά μέτρα. Θα καταπολεμηθεί μόνο με σωστή πληροφόρηση και αντιμετώπιση, χωρίς να πανικοβληθεί κανείς.^xxii

Καταγγελία διακρίσεων

Η γραφίδα των συντακτών καταφέρεται συχνά εναντίον των διακρίσεων στον εργασιακό χώρο, στο σύστημα υγείας και γενικά ενάντια στην άλογη συμπεριφορά που στιγματίζει και ταπεινώνει τους φορείς του HIV ή όσους εκλαμβάνονται στους φορείς. Τα κινηματικά υποκείμενα καταγγέλλουν σταθερά τις στιγματιστικές και διακριτικές συμπεριφορές. Ένα αξιοσημείωτο περιστατικό που αποτυπώνει τον πανικό και την ελλιπή πληροφόρηση είναι το ακόλουθο:

«Ο πιλότος της πτήσης 471 ΟΑ στις 6:20 π.μ. της 19.8.87 ενημέρωσε το πλήρωμα για την παρουσία ενός Αυστραλού υπηκόου, που έπασχε από AIDS και συνοδευόταν από γιατρό. Το πλήρωμα αναστατώθηκε και κατέβηκε από το αεροπλάνο αρνούμενο να ταξιδέψει και ζήτησε να κατέβει ο επιβάτης και να γίνει απολύμανση στο αεροπλάνο. Συζητήσεις 30 λεπτών οδήγησαν στην έξοδο του επιβάτη που υποχρεώθηκε να ταξιδέψει με άλλη εταιρία, ενώ το πλήρωμα δεν επέμεινε στο θέμα της απολύμανσης. Η ΟΑ δεν έκανε καμμιά ανακοίνωση για την καθυστέρηση ή τη στάση του πληρώματος.^xxiii»

Δε λείπουν καταγγελίες για απολύσεις εργαζομένων φορέων του HIV, για πλημμελή άσκηση των ιατρικών καθηκόντων και για δημόσιο στιγματισμό. Ενίοτε οι ακτιβιστές υιοθετούν ένα πολεμικό ύφος απέναντι στους γιατρούς:

«Πρόσφατα γράφτηκε στις εφημερίδες ότι οι γιατροί του «Ιπποκράτειου» αρνήθηκαν να νοσηλεύσουν ασθενή με AIDS. Τη στιγμή που αποδεδειγμένα πλέον ο ιός δε μεταδίδεται με την απλή “κοινωνική επαφή”, πώς μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς αυτά τα υποκείμενα που κάποτε είχαν δώσει τον όρκο του Ιπποκράτη; Και

πόση είναι η ευθύνη τους σαν ηθικά υπεύθυνοι για τη συμβολή τους με την ενέργεια αυτή στην αύξηση της κοινωνικής απομόνωσης των θυμάτων και του ιού; Φρίκη και αηδία…^xxiv»

Κείμενα σαν το παραπάνω είναι διάτρητα από συναισθήματα και μας αναγκάζουν τον μελετητή της συλλογικής δράσης να τα λάβει σοβαρά υπόψη. Πένθος, φόβος οργή, δέσμευση για δράση ίσως συμπυκνώνουν το συναισθηματικό εύρος των κινηματιών. Δεδομένου δε ότι τα κοινωνικά κινήματα αφενός παρέχουν ένα κοινό λεξιλόγιο αφετέρου ασκούν έναν παιδαγωγικό ρόλο σχετικά με το ποια συναισθήματα είναι «έγκυρα» και ποια όχι, μπορούμε να εικάσουμε ότι τέτοια ήταν και τα συναισθήματα του ακροατηρίου τους (Gould 2009).

Το «ΑΜΦΙ» και το «ΚΡΑΞΙΜΟ» αποδίδουν ένα σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την αύξηση των διακριτικών συμπεριφορών στον mainstream Τύπο. Τα παραδείγματα είναι πολλά, ιδιαίτερα εύγλωττο είναι όμως αυτό που αναδημοσιεύει το ΑΜΦΙ από την εφημερίδα Έθνος:

«Προσοχή: τραβεστί έχουν ΑΙDS. Στην οδό Σπύρου Λούη μένουν δύο τραβεστί, ένας ξανθός και ένας καστανός. Εξακριβώθηκε πως έχουν AIDS. Καλλιθεάτες ξεσηκωθείτε και κάντε τους να φύγουν από την περιοχή μας. Να γλιτώσουμε από την εστία της μολύνσεως. Σώστε τα παιδιά μας. Το κείμενο αυτό κυκλοφόρησε στους δρόμους και στα σπίτια της Καλλιθέας. Το δημοσιεύουμε γιατί δείχνει ξεκάθαρα που μπορεί να οδηγήσει η κυβερνητική αδράνεια.^xxv»

Οι ομοφυλόφιλοι ακτιβιστές αναφέρονται –ορθά – σε πρακτικές υψηλού κινδύνου και όχι σε ομάδες υψηλού κινδύνου. Η προβληματική έννοια της «ομάδας υψηλού κινδύνου» υπαινίσσεται πως a priori oι ομοφυλόφιλοι άνδρες αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κινδύνο ως να επρόκειτο για κάποιου είδους άφευκτο πεπρωμένο που τους χαρακτηρίζει. Η εστίαση στις πρακτικές είναι ασφαλέστερη και για να δανειστούμε τα λόγια της Nettleton «Εσείς και εγώ αντιμετωπίζουμε τον ίδιο ακριβώς κίνδυνο να μολυνθούμε από τον ιό με έναν ομοφυλόφιλο που κάνει ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών και ζει στο Εδιμβούργο(μια πόλη με συγκριτικά υψηλή επίπτωση του AIDS), αν ακολουθούμε «επισφαλείς» πρακτικές (Nettleton 2002). Έτσι, η παραίνεση του «Ελεύθερου Τύπου» στους αναγνώστες να «μην κάνουν ομοφυλόφιλες σχέσεις» κρίνεται ως απαράδεκτη από το περιοδικό «ΑΜΦΙ^xxvi».

Οι διακρίσεις προς τα οροθετικά άτομα μας εκπλήσσουν σε μέγεθος, ευρηματικότητα και ανορθολογικότητα. Μαγαζιά αρνούνται τις συναλλαγές με φορείς του HIV, τα γραφεία κηδειών ζητούν πολλαπλάσια αμοιβή, τα παιδιά των φορέων δε γίνονται δεκτά σε παιδικούς σταθμούς. Οι φορείς που η κατάστασή τους γινόταν γνωστή κινδύνευαν με εξώσεις από τα σπίτια τους, με περιθωριοποίηση, ακόμα και με διακριτικές συμπεριφορές από το ιατρικό προσωπικό (Σιβρή 2001).

Θεσμικές διεκδικήσεις

Τα κινηματικά υποκείμενα επαινούν επίσης τις πρακτικές εκείνες που κρίνουν ως θετικές και ζητούν έμμεσα την υιοθέτησή τους από την ελληνική κοινωνία. Έτσι, λόγου χάρη, επικροτούν λόγου χάρη την απόφαση των ισλανδικών αρχών να χορηγήσουν δωρεάν προφυλακτικά σε κάθε έφηβο άνω των 15 ετών ως καλή πρακτική πρόληψης^xxvii και αναμένουν κάτι τέτοιο και από την ελληνική πολιτεία. Απαιτούν ποιοτικό έλεγχο στα προφυλακτικά, γιατί όπως λένε «δε θέλω να βρεθώ στον άλλο κόσμο εξαιτίας ενός χαλασμένου προφυλακτικού^xxviii».

Βέβαια, προχωρούν ένα βήμα παραπέρα. Ζητούν οι ενημερωτικές εκστρατείες να συμπεριλάβουν οδηγίες για τη σωστή χρήση του προφυλακτικού, αλλά και να πληροφορηθούν οι πολίτες για πιο ασφαλείς πρακτικές όπως ο αμοιβαίος αυνανισμός^xxix.

Τα κινηματικά υποκείμενα διεκδικούν ανώνυμο τεστ και προαιρετικό, γιατί σε αντίθετη περίπτωση οι φορείς θα έρθουν αντιμέτωποι με διακρίσεις στο επίπεδο της εργασίας, της υγείας και της κοινωνικής ζωής.

Το AIDS ήταν ευχή και κατάρα μαζί για την ελληνική gay κοινότητα. Συνέπεσε με τα πρώτα κινηματικά βήματα, της αφαίρεσε πολύτιμο ανθρώπινο δυναμικό, επανάφερε τα στερεότυπα που χρησιμοποιούν την ασθένεια σαν μεταφορά για τους γκέι άντρες. Από την άλλη διασύνδεσε το κίνημα των ομοφυλόφιλων με άλλα κινήματα και το κατέστησε θεσμικό συνομιλητή με πιο ενδεικτικό παράδειγμα το υπουργείο υγείας που ενέταξε λόγου χάρη τον Γρηγόρη Βαλλιανάτο σε συμβουλευτική επιτροπή για το AIDS.

Βιβλιογραφία

Bérubé, Allan. 2011. My Desire for History: Essays in Gay, Community, and Labor History.

Edited by John D’Emilio and Estelle B. Freedman. Chapel Hill: The University of North Carolina Press.

Boulé, Jean – Pierre. 2002. HIV histories: The Archaeology of AIDS Writing in France, 1985- 1988. Liverpool: Liverpool University Press.

Brier, Jennifer. 2004. AIDS and people with AIDS. Vol. 1, in Encyclopedia of lesbian, gay,

bisexual, and transgender history in America, by Marc Stein, 27-34. New York: Charles Scribner’s Sons, Gale Group.

Broqua, Cristophe. 2016. “AIDS Activism from North to Global.” In The Ashgate Research

Companion to Lesbian and Gay Activism, by David Paternotte and Manon Tremblay, translated by Sharon Calandra, 58-72. New York: Routledge.

Castiglia, Christopher, and Christopher Reed. 2012. If memory serves: gay men, AIDS, and the

Promise of the Queer Past. Minneapolis, London: University of Minnesota Press.

Curran, James. 1998. “Foreword the eras of AIDS.” In Encyclopedia of AIDS: a social, cultural, and scientific record of the HIV epidemic, by Smith A. Raymond. Chicago, London: Fitzroy Dearborn Publishers.

Gould, Dborah B. 2009. Moving Politics: Emotion and ACT UP’s Fight against AIDS. Chicago: University of Chicago press.

Heaphy, Brian. 1996. “Medicalisation and Identity Formation: Identity and Strategy in the Context of AIDS and HIV.” In Sexual Cultures Communities, Values and Intimacy, by Jeffrey

Weeks and Janet Holland, 139-160. London: Macmillan Press.

Mcvinney , Donald, and Michael Shernoff. 1998. “Drug Use.” In Encyclopedia of Aids: A social, political, cultural, and scientific record of the HIV epidemiv, by Raymond A. Smith, 264- 267. Chicago, London: Fitzroy Dearborn Publishers.

Nettleton , Sarah. 2002. Κοινωνιολογία της υγείας και της ασθένειας. Translated by Ανθή Βακάκη. Αθήνα: Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός.

Nielsen, Stine, and Jeffrey V. Lazarus. 2006. “HIV/AIDS country pro les for the WHO European Region.” In HIV/AIDS In Europe: Moving from death sentence to chronic disease management, by Srdan Matic, Jeffrey V. Lazarus and Martin C. Donoghoe. Copenhagen: World Health Organization.

Rubin, Gayle. 2006. “Σκέψεις για τη Σεξουαλικότητα.” In Σεξουαλικότητα: θεωρίες και πολιτικές της ανθρωπολογίας, by Κωστας Γιαννακοπουλος, translated by Λιόπη Αμπατζή, 401-469. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

UNAIDS, WHO. 2003. History of the HIV/AIDS epidemic with emphasis on Africa. New York: United Nations Secretariat.

Weeks, Jeffrey. 2003. Sexualtity. 2nd edition. New York: Routledge.

Γιαννακόπουλος, Κώστας. 1998. “Πολιτικές σεξουαλικότητας και υγείας στην εποχή του AIDS.” Σύγχρονα Θέματα (66): 76-86.

Θεοδωρακόπουλος, Λουκάς. 2005. “ΑΜΦΙ” και Απελεθεύρωση. Αθήνα: Πολύχρωμος Πλανήτης.

Ιωαννίδη, Νικ. Ελισάβετ. 1996. Οι κοινωνικές αναπαραστάσεις της σεξουαλικής συμπεριφοράς στην αντιμετώπιση του AIDS. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Σιβρή, Χρυσάνθη. 2001. Το AIDS ως κοινωνική νόσος: η περίπτωση της Ελλάδας. Αθήνα: Πάντειο Πανεπιστήμιο.