Ο Putin ως παιδαγωγός

Πράγμα που δεν σημαίνει ότι δεν έχουν μάθει κάποια πράγματα.

Η δεξιά πτέρυγα των ΗΠΑ και οι ευαγγελικοί παίρνουν επώδυνα μαθήματα από την Ανατολική Ευρώπη – ιδιαίτερα από τον Vladimir Putin και τους πνευματικούς του πατέρες, όπως ο Nicolae Ceausescu.

Το 2006, σε ένα διάσημο διάγγελμα “Η Κατάστασις του Έθνους” , ο Putin κατέδειξε τη “δημογραφική κρίση” ως το σοβαρότερο πρόβλημα της Ρωσίας. Ο μειούμενος πληθυσμός συνιστούσε μια υπαρξιακή απειλή, είπε, προτείνοντας μέτρα για να ανυψωθεί ο ρυθμός γεννήσεων: υψηλότερα επιδόματα, καλύτερα αμειβόμενες άδειες μητρότητας, ένα εκπληκτικό πακέτο ανταμοιβών (συμπεριλαμβανομένου ενός δώρου κοντά στα 10.000 αμερικάνικα δολάρια) για τις μητέρες που θα έκαναν δεύτερο παιδί.

Ο ρυθμός γεννήσεων στη Ρωσία έπεφτε κατακόρυφα μετά την πτώση του Κομμουνισμού, προωθούμενος προς τα κάτω από τη φτώχεια κι ένα αβέβαιο μέλλον. Οι προβλέψεις για μια καταστροφή ήταν διαδεδομένες. Ο Sergei Mironov, επικεφαλής του Ομοσπονδιακού Συμβουλίου (και ενός μικρού πολιτικού κόμματος που εστίαζε στην προώθηση της “ζωής”) προειδοποίησε ότι ο πληθυσμός θα μπορούσε να μειωθεί βαθμιαία μέχρι και κατά τα δύο τρίτα, σε μόλις 50 εκατομμύρια, μέσα σε 75 χρόνια. Κι όμως, όπως δείχνει το γράφημα, ο ρυθμός θανάτων ήταν ο άλλος παράγοντας που συνεισέφερε. Είχε τιναχτεί στα ψηλά απότομα από το 1990, και παρέμενε πεισματικά στα ψηλά – μέχρι και 50% ψηλότερα από της Γερμανίας. Ο αλκοολισμός, το κάπνισμα, η κακή διατροφή και ένα ταλαίπωρο σύστημα υγείας ήταν οι κύριες αιτίες. Ένα μάθημα στα δημογραφικά, όμως, είναι ότι ενώ μπορεί να είναι ευκολότερο να μειωθεί ο ρυθμός θανάτων παρά να αυξηθεί ο ρυθμός γεννήσεων (ο κόσμος σχεδόν κατά ομοιόμορφο τρόπο δεν θέλει να πεθάνει, ενώ μπορεί να θέλει ή να μην θέλει να κάνει παιδιά) στις κυβερνήσεις αρέσει περισσότερο να μιλούν για τον δεύτερο. Όσο ακριβά κι αν είναι τα επιδόματα μητρότητας, είναι συνήθως πιο φτηνά και πιο δημοφιλή από την φροντίδα υγείας για τους ανεπιθύμητους γέρους. Επιπλέον, οι ρυθμοί γεννήσεων περιλαμβάνουν και επικαλούνται ηθικές και πολιτικές ανησυχίες – για τις ελευθερίες των γυναικών και το πώς παρατάσσονται οι σεξουαλικότητες – που απαιτούν κρατική παραίνεση και παρέμβαση. Οι πολιτικοί που προωθούν τους απογόνους, και παρατάσσονται με το μέρος της παράδοσης αλλά και επεκτείνουν την εξουσία τους. Αυτό τους αρέσει.

Από το λόγο του Putin και μετά, ο ρυθμός γεννήσεων έχει τιναχτεί σημαντικά προς τα πάνω, αυξανόμενος κατά περίπου 10% μετά το 2008 – παρόλο που η συνεχιζόμενη οικονομική ευμάρεια μπορεί να ανταγωνίζεται τα καλαθάκια με τα δώρα του ως η αιτία. Πράγματι, ο Mark Adomanis, ένας τοπικός αναλυτής, προτείνει ότι οι φόβοι γύρω από τον πληθυσμό ήταν πάντοτε κάπως μεγαλοποιημένοι. Όπως δείχνει το διάγραμμα πιο κάτω, οι μεταστροφές των ρυθμών γεννήσεων της Ρωσίας πολύ λίγο διέφεραν από αυτά που συνέβαιναν στις κάποτε σοβιετικές χώρες-δορυφόρους, και μέσα σε μια τριακονταετή περίοδο καταστάλαξε γύρω από έναν μέσο όρο παρόμοιο με της Δυτικής Ευρώπης.

Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η Ρωσία βιώνει τη δική της απότομη εκδοχή της κλασικής “δημογραφικής μετάβασης”, όπου τόσο οι ρυθμοί γεννήσεων όσο και οι ρυθμοί θανάτου πέφτουν, συνήθως ως μέρος της οικονομικής ανάπτυξης, Μόνο που οι πρώτοι προσγειώνονται μάλλον πιο απότομα από τους τελευταίους. Πράγματι, το αληθινό πρόβλημα παραμένει πόσο συχνά πεθαίνουν οι ρώσοι, όχι πόσο σπάνια αναπαράγονται. Ο ρυθμός θανάτων έχει υποχωρήσει βαθμιαία ελαφρά και τώρα βρίσκεται στο 14,1 ανά χιλιάδα, έναντι 11 στη Γερμανία. Αλλά αυτό αποκρύπτει το γεγονός ότι ο πληθυσμός της Γερμανίας είναι γηραιότερος, με ζωές που παρατείνονται χάρις στην καλύτερη φροντίδα υγείας – και οι γηραιότεροι άνθρωποι πεθαίνουν με μεγαλύτερους ρυθμούς. Η αλήθεια είναι, οι γερμανοί άρρενες ζουν κατά μέσο όρο 18 χρόνια περισσότερο από τους ρώσους άρρενες (η διαφορά στις γυναίκες είναι περίπου 9 χρόνια). Ένα συνολικό προσδόκιμο ζωής μόλις 66 ετών, χαμηλότερο από της Ινδίας, της Ινδονησίας, της Αιγύπτου: αυτή είναι η πραγματική κρίση του Putin.

Αλλά ο Putin συνεχίζει να μιλά για τον ρυθμό γεννήσεων. Πολύ πιο ωραίο από το να συζητά τον θάνατο, και πιο πιθανό να ανασυντάξει την Ορθοδοξία στο πλευρό του. “Πρέπει να συνεχίσουμε να σώζουμε τον λαό της Ρωσίας”, είπε σε μια προεκλογική ομιλία το 2011, ανακοινώνοντας περίπου 50 δις δολάρια σε “δημογραφικά σχέδια” για να ενθαρρυνθεί η εγκυμοσύνη. Είναι μια φλέβα χρυσού για τις δημόσιες σχέσεις και για την πολιτική μηχανή του. Ομάδες νεολαίας που στηρίζονται από το Κρεμλίνο οργανώνουν ομαδικούς γάμους, και βαδίζουν καμαρωτά με T-shirt που γράφουν “Θέλω να κάνω τρία παιδιά”. Την προηγούμενη χρονιά, ο Putin παρότρυνε προσωπικά τις μητέρες να αυξήσουν τον πληθυσμό των νοικοκυριών: “Οι δημοσιογράφοι βεβαιώνουν ότι η επιλογή να κάνεις ένα δεύτερο παιδί είναι ήδη μια πιθανή επιλογή υπέρ ενός τρίτου… είναι σημαντικό οι οικογένειες να κάνουν αυτό το βήμα”. Αυτή τη χρονιά, κάλεσε τους Boyz II Men στη Μόσχα για μια συναυλία του Αγίου Βαλεντίνου που σκοπός της ήταν να στρωθεί το κλίμα για αναπαραγωγικά γαμήσια δίχως προφυλακτικά. Δεν προσπαθεί απλά να δελεάσει τους Ρώσους να αναπαραχθούν. Υπάρχει εξαναγκασμός πίσω από τα σιγοτράγουδα. Ο Putin μιμείται τον Ceausescu, που προσπάθησε να κάνει τη Ρουμανία μεγάλη κάνοντας περισσότερους Ρουμάνους. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960 ο δικτάτορας απαγόρευσε την αντισύλληψη και την έκτρωση και αύξησε τις ποινές για την ομοφυλοφιλική συμπεριφορά, σε μια σαρωτική εκστρατεία υπέρ των γεννήσεων. Ο μακροπρόθεσμος δημογραφικός αντίκτυπος ήταν μικρός, αλλά ενίσχυσε μαζικά τον έλεγχο του καθεστώτος πάνω στην ιδιωτική ζωή. Αυτό, επίσης, μπορεί να είναι η φαντασίωση του Putin: Κρατικά χορηγούμενη κατάσταση καύλας, ένα ηχείο σε κάθε κρεβατοκάμαρα να προστάζει ετεροφυλόφιλη συνουσία, ο Barry White ως ο Μεγάλος Αδελφός.

Πολλοί μη ρώσοι δημοσιογράφοι και LGBT ακτιβιστές απλά δεν κατανοούν από πού προέρχεται ο πρόσφατος ομοφοβικός πανικός. Αν τους ακούσεις να μιλούν, θα σκεφτόσουν ότι μια χούφτα από μικροσκοπικές πορείες gay pride κατά τη διάρκεια των χρόνων πυροδότησαν με κάποιο τρόπο την ξαφνική, παράλογη απόφαση του Putin να απαγορεύσει οτιδήποτε σχετίζεται με το gay. Αυτά είναι βλακείες. Υπήρξε μια μακρά συσσώρευση μέχρι να φτάσουμε στις σημερινές νομικές κινήσεις. Γεννήθηκαν μέσα από τη διαμάχη για τη “δημογραφική κρίση”. Και η καταστολή άρχισε με κινήσεις ενάντια στα αναπαραγωγικά δικαιώματα.

Ανταποκρινόμενη στην έκκληση του Putin το 2011 για “δημογραφικά πλάνα”, η Δούμα εκείνη τη χρονιά ψήφισε τον πρώτο μεγάλο περιορισμό στο δικαίωμα στην έκτρωση από τον καιρό του θανάτου του Στάλιν. Ο νέος νόμος απαγόρευε στις κλινικές εκτρώσεων να περιγράφουν τη διαδικασία ως ασφαλή, και απαιτούσε να αφιερώνουν το 10% των διαφημίσεών τους στην λεπτομερή περιγραφή των κινδύνων της. Η αρχική εστίαση στις διαφημίσεις είναι υποδηλωτική: προεικονίζει τον μετέπειτα νόμο “κατά της προπαγάνδας” που θα απαγόρευε στους LGBT προασπιστές δικαιωμάτων έστω και να δημοσιοποιούν τον αγώνα τους. Οι βουλευτές έχουν πιέσει για ακόμα αυστηρότερους περιορισμούς και η προπαγάνδα κατά των εκτρώσεων εξαπλώνεται. Η πρώην Πρώτη Κυρία (και νυν σύζυγος του πρωθυπουργού) Svetlana Medvedeva ηγείται του κινήματος σε συνεργασία με την Ορθόδοξη Εκκλησία, και το αυτάρεσκο “φιλανθρωπικό ίδρυμά” της είναι επικεφαλής εκστρατειών με ονόματα όπως “Δωσ’ μου ζωή!”. Παράλληλα, η κυβέρνηση αρνείται να προωθεί την χρήση αντισύλληψης (που δεν υπήρξε ποτέ δημοφιλής στη Ρωσία) ως εναλλακτική στην έκτρωση. Πολλά κέντρα οικογενειακού σχεδιασμού που είχαν ιδρυθεί τη δεκαετία του 1990 έχουν κλείσει, λόγω στέρησης χρηματοδότησης.

Την ίδια στιγμή, στο Συμβούλιο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, η Ρωσία στήριξε και κατάφερε να ψηφιστεί μια απόφαση που καθυπότασσε τα ανθρώπινα δικαιώματα στις “παραδοσιακές αξίες”. Ήταν ένας τρόπος για να μεταφέρουν την κινητοποίησή τους ενάντια στα αναπαραγωγικά δικαιώματα στο εξωτερικό. Πίσω στη χώρα, ο νόμος του Putin που σταμάτησε όλες τις υιοθεσίες από τις ΗΠΑ ήταν μια αντεκδικητική διπλωματική κίνηση, αλλά είχε μια έτοιμη δημογραφική δικαιολογία – τη διάσωση των πολύτιμων παιδιών της Ρωσίας από μια ξένη κουλτούρα. Ένα μέλος της Δούμα προειδοποίησε ότι τα εξαγόμενα ορφανά μπορεί “να βασανίζονταν, να χρησιμοποιούταν για μεταμοσχεύσεις οργάνων ή για σεξουαλική εκμετάλλευση, δεδομένου ότι υπάρχουν 9 εκατομμύρια γάμοι ομοφυλοφίλων στις Ηνωμένες Πολιτείες”. Από εκεί δεν είναι παρά ένα επιπλέον βήμα για τον νόμο που απαγορεύει οποιεσδήποτε υιοθεσίες από αλλοδαπά ομόφυλα ή ανύπαντρα ζευγάρια. Μετά ήρθε ο νόμος “κατά της προπαγάνδας”, που προστάτευε τα παιδιά από όλους τους δελεασμούς των μη αναπαραγωγικών ή “μη παραδοσιακών” τρόπων ζωής. Η επεξηγηματική σημείωση σε αυτόν τον όρο περιγράφει την “Οικογένεια, μητρότητα και παιδική ηλικία” ως “τις αξίες που εξασφαλίζουν τη συνεχή ανανέωση των γενεών” – όπως επίσης κι ως ο τρόπος με τον οποίο “ο πληθυσμός της Ρωσικής Ομοσπονδίας διαφυλάσσεται και αναπτύσσεται. Για το λόγο αυτό έχουν ανάγκη την ειδική προστασία του Κράτους”. Καταμεσίς ενός πολιτικού και θρησκευτικού πανικού γύρω από την αναπαραγωγή, αυτή είναι όλη κι όλη η λογική που χρειάζεσαι.